Գարնան վերջին օրը

-Դու իմ գարունն ես, իմ գարնան վերջին օրը

-Իսկ դու իմ ամառն ես, ամառվա առաջին օրը

-դու իմ սպիտակ թագավորն ես

-իսկ դու՝ իմ սև թագուհին

-բայց դիտմամբ մի պարտվիր ինձ, հա՞

-իսկ եթե քեզ հաղթե՞մ

-ստիպված կլինեմ կատարել քո ցանկությունը

-ի՞նչ եմ ուզում որ

-մի բուռ երջանկություն

-մի բուռը քիչ է

-ագահիկ, սիրում եմ, երբ գլուխդ դնում ես ուսիս

-ու մենք նայում ենք կամրջին

-ինչո՞ւ կամրջին, գոնե ասեիր երկնքին

-կամուրջին մեկ-մեկ պետք է ներքևից նայել, սկսում ես ամեն ինչին այլ կերպ նայել

-նույնիսկ գետն է ուրիշ դառնում, քարը,

-գետի մեջ քո արտացոլանքում սկսում եմ սիրել գետը

-ատում եմ աշունը

-ամառն ինչպե՞ս կարող է սիրել աշունը

-երբ սկսում ես ծխել, կարծես դիտմամբ ցույց ես տալիս, որ փոքր ես

-իմ կարծիքով ծխելը ավելի մեծացնում է

-ծխախոտը մի քանի րոպեի ընկեր է, բայց քեզ է տալիս իր ողջ կյանքը...

-լավ էր ասված

-բայց ես չեմ ասել, իմ սիրելիներից մեկը

-էլի քո գրքերը, հասկացանք, որ կարդացել ես

-դու հիմա առավոտյան նոր եփած սուրճի բույր ունես

-էլի քո գրքե՞րը:

-այս մեկը նոր մտածեցի, երբ հիշեցի մեր ամառվա առավոտը

-գարնան գիշերն ավելի էր բուրում քո քնաթաթախ շուրթերով

-լավն էր... էլի ասա

-ի՞նչ անեմ, որ միշտ այսպես ժպտաս

-թող գարունը չվերջանա:
-ամառս...

Լինեի 17 տարեկան, և այդ տարիքը չվերջանար...

Սկզբում որոշել էի, ոչինչ չգրել, բայց դե իմ միջի լրագրողը ինձ ուտում էր)
Մեր մեծերից մեկն է ասել. Լինեի 17տ. և այդ տարիքը չվերջանար... մի տարիք, երբ ամեն ինչ թվում է անհավանական և միևնույն ժամանակ ամեն ինչ կարող ես, տարիք, որ նման է լեռնային պարզ լճակի, որն իր մեջ պահում է փոթորիկ...

Դպրոցներից մեկի բակում կազմակերպված միջոցառման ժամանակ մեդալակիր-շրջանավարտներն իրար էին փոխացնում այրվող բենզինով լի «գիտության ջահը»: Քանի որ գլխավոր փորձ որպես այդպիսին չէր արվել, շրջանավարտները տեղյակ չէին, որ այդ բենզինը հեղուկ է և ինչպես բոլոր հեղուկները, թափվելու ունակություն ունի, դեռ ավելի՝ նաև վառելու ունակություն: Հետևանքն այն եղավ, որ աշակերտներից մի քանիսը ստացան այրվածքները, էլ չեմ ասում, քանի-քանիսը կարող են հանգիստ խղճով դեն նետել իրենց վերջին զանգի այրված, ճղտոտված հագուստը:

նրանք այդպես էլ ոչինչ չտեսան...

Մեր միջոցառումներում միշտ մոռանում են հանդիսատեսի մասին, թե որտեղ է նա կանգնելու, որտեղից են նայելու և արդյոք այդտեղից ինչ-որ բան երևում է...

Ուրախացա՝ տեսնելով դպրոց, որտեղ տղա շրջանավարտները բավականին ակտիվ են, որ իրենց վրա են վերցրել կազմակերպչական և կրեատիվ մասերը: Տխրեցի, որ կան դպրոցներ, որտեղ տղաները կարծում են իրենց «պալոժ» չի մի տող արտասանել կամ պարել-երգել: Նրանց դասարանի աղջիկները երբեք չեն իմանա, թե ինչ է նշանակում իսկական տղա դասարանցի ունենալը:

Մեր ջենթլմեն տղաները վարդեր են նվիրում իրենց ուսուցիչներին... գեղեցիկ է...

Սա էլ զանգը.... զըըըընգ

«Ես էլ եմ զանգը տալու...»

Դպրոցական վալսը... 14 կամ 1000 տարի առաջվա դպրոցական վալսը հնչում էր հոգում...

և իհարկե արցունքներ. միթե իրոք այս ամենը վերջացավ...

Ազնավուրը՝ Ազնավուրի մասին

Նշելով Մեծ հայի ծննդյան 90-ամյակը...
«Ազնավուրը Ազնավուրի մասին» գրքի նախաբանը.

-Ի՞նչ անուն եք տալիս սրան,- ասում է մանկաբարձուհի՝ գրկելով ղժժացող երեխային:
-Շահնուր,- անսահման քնքշությամբ շշնջում է մայրս:
-Շահ...ի՞նչ,- աչքերը լայն բացած հարցնում է մանկաբարձուհին:
-Շահնուր,- կրկնում է մայրս:
Հիմա բացատրեմ.
Շահնուր ասելու համար հարկավոր է լավ արտասանել «ն»-ի առջևի «հ»-ն, այնպես, կարծես «Շահ»-ին հաջորդելիս լինի «աա˜հհ» բացականչությունը, որն արտաբերում են ախորժալի կարկանդակ տեսնելիս: Հեշտ չէ արտասանել, ընդունում եմ: Վերջապես շատ մի տանջեք Ձեզ այդ անունը սովորելու համար, որովհետև գտնելով, որ Շահնուր անունը այդքան էլ հեշտ չէ արտասանել՝ մանկաբարձուհին ինձ տալիս է Շարլ անունը:
Եվ այսպես, 1924թ. մայիսի 22-ին Փարիզի ծննդատներից մեկի մանկաբարձուհին, չտիրապետելով օտար լեզուների հնչյունաբանությանը, իր վրա է վերցնում որոշելու Քնար և Միշա Ազնավուրյանների միակ մանչ ներկայացուցիչ անունը:

ՄՆԱ՜

Էլի՜ մնա,
Մնա ինձ հետ,
Մարմնիս վրա,
Ձեռքերիս մեջ,
Թևատարա՜ծ,
Բավարարվա՜ծ,
Խենթ ու խելա՜ռ,
Ու հևասպառ:
Մնա սիրով
Ու նվաղած,
Եվ գիշերով
Ցանկապատված,
Սրտիս վրա,
Առանց ամոթ,
Մնա կրքոտ,
Մե՜րկ համարյա:
Այդպե՜ս մնա,
Չհագեցած,
Կյանքիս վրա,
Ձեռքս սեղմած,
Գիսախռիվ,
Մարմնակործա՜ն,
Հե՜զ, անխռո՜վ,
Ու ինքնիշխան:
Այսետղ մնա,
Բառ մի ասա,
Հրճվիր, ցնծա,
Մաշկիս վրա,
Հույսի գրկում
Ու գիշերվա,
Մինչև դրսում,
Լույսը բացվեր,
Իմ սե՜ր, իմ սե՜ր…

«Ինձ կըսեն՝ դու դրամը չես գտած քո գործերում, այլ հաճույքը» լիբանանահայ ոսկերիչ

Ոսկերչությունը դժվար արհեստ է, արհեստ, որտեղ առանց արվեստի չես կարող, թեև շատերը կբավարարվեն միայն արհեստով: «Աշխարհում շատ վարպետներ կան, որոնք միայն ոսկի մետաղով կզբաղվեն, բայց դա ոսկերչություն չի: Դիզայն գծել, չգիտեն՝ ճիշտ չափանիշները, որպեսզի գեղեցիկ ըլլա գործը: Շատ-շատերը չգիտեն այդ գաղտնիքները: Վարպետս ինձ սովրեցրեց արվեստի չափանիշներու օրենքը»,-համոզված է 25 տարվա ոսկերիչը, լիբանանահայ Սարգիս Պարսումյանը:

Լիբանանում, Սիրիայում հայերը հիմնականում զբաղվում են արհեստով, և նրանց մեջ մեծ պահանջարկ ունի ոսկերչությունը: 64-ամյա ոսկերիչ Սարգիս Պարսումյանը ապրում և աշխատում է Լիբանանում: Նա և իր եղբայրը ունեն ընտանեկան բիզնես. դեռևս քառորդ դար հիմնել են «Բեգոր» ոսկերչական ընկերությունը:  

Սարգիս Պարսումյանը սկսել է զբաղվել ոսկերչության արվեստով 19 տարեկանից: «Պստիկ տարիքից ձեռքի աշխատանքն ինձ ձգում էր: Պատանի տարիքս երբ վերջացավ, ընկերներս ինձ խրատեցին ոսկերչության մեջ մտնեմ, քանի որ մեջն արվեստ կա»,- պատմում է արդեն կայացած ոսկերիչը: 

Նա սովորել է Սիրիայում ապրող վարպետ Անդրանիկ Բալասանյանի մոտ:  Սարգիսը մինչև հիմա էլ երախտագիտությամբ է հիշում իր վարպետին. «Երբ որ ես ու ինքը կրակով ձուլում էինք ոսկին, եկավ ձեռքս բռնեց, ու սկսեց ինձ հետ աշխատել, կարծես իր մեջինն անցուցեց իմ մեջ: Շատ սիրեցի, վարպետս շատ զորեղ, տաղանդավոր եղած էր, որ ճիշտը սովրեցա»:

Երկու տարի սովորեց, սակայն հոր մահից հետո Սարգիսն ստիպված էր ինքնուրույն աշխատել: Հենց այդ ժամանակ էլ վարպետը թիկունք կանգնեց և պատվերներ տալով օգնեց, որ Սարգիսն ինքնուրույն եկամուտ աշխատի. «Միշտ կըսեր ինձ՝ դու շատ մեծ անուն կունենաս: Ես էլ իր վերջին աշակերտն եմ եղել, քանի որ իր տարիքը բավական հասունցած էր: Նա հայ էր, ծայրահեղ հայ էր, ես էլ թերևս մի քիչ ավելի»:

Մի քանի տարի հետո Սարգիսը տեղափոխվեց Սիրիայից Լիբանան, որտեղ էլ սկսեց իր սեփական գործը: Լիբանանում շատ ոսկերիչ հայեր կան, բայց Սարգիսի խոսքերով. «Ներկայիս նոր սերունդը չի մտներ այս արհեստին, պատանիներին չի ձգում ոսկերչությունը, քանի որ լավ պայմաններ չկան դրամ շահելու: Հիմնականում գնում են աշխատելու մեքենաների կայանատեղիում, անվտանգության աշխատակիցներ»:

Վարպետ Սարգիսի մոտ յուրաքանչյուր զարդ եզակի է, երկրորդը չունի՝ անձրևանոց ականջօղեր, թիթեռի տեսքով զարդեր: «Արվեստ շինելը գուլպա գործել չի: Մեր գործում ճաշակ ենք ստեղծում: Գործ կա, որ կարող է մի տարի աշխատեմ, թողնեմ մի կողմ մի շաբաթ, հետո վերցնեմ, տեսնեմ թերությունները, ուղղեմ: Բծախնդիր լինելը շատ կարևոր է մեր գործում»,-ասում է Սարգիսը:

Սարգիսը և աշխարհի տարբեր երկրների ոսկերիչները մասնակցում էին Հայաստանում կազմակերպված ոսկերիչների ցուցահանդեսին: «Հայաստանում նման ցուցահանդեսներ պետք է շատ իրականացվեն, որպեսզի աշխարհին ցուցադրենք, որ Երևանում աղվոր ապրանքներ կցուցադրվեն: Ցուցահանդեսները տալիս են այլ երկրների մասնագետների հետ շփումը: Վերջերս մի իտալացի ոսկերչի հետ էի հանդիպել, երբ նայեց իմ գործերն ասաց՝ դու դրամը չես գտած քո գործերում, այլ հաճույքը»,-հպարտությամբ ասում է վարպետը:

Ոսկերիչը չի սիրում զարդ կրել, բայց… «Որոշած էի, որ երկու մատանի պետք է շինեի, ամեն մեկի վրա մի ծիծեռնակ, որ նույնը լինեն. մեկը՝ իմ, մյուսը կնոջս համար: 20 տարի ամուսնացած եմ, բայց դեռ տակավին պիտի ընեմ»:

Կիրովական՝ Բեռլինի պատին

Պարում էին այնպես ուժգին,

Այնպես թեթև, շռնդալից…

Դոփում էին գետինն այնպես,

Որ ասես ձայնը ոտքերի

ՈՒզում էր գնար, հասներ

Լեռնաշխարհը Հայաստանի…

Ֆոտոապարատներն ավելի շատ էին, քան ծաղիկները

Մայիսի 9-ին վանաձորցիներից շատերն են այցելում Հուշարձան, որտեղ վեր է սլանում Հայրենական մեծ պատերազմի հուշարձանը և «անմար կրակը»: Միշտ փորձել եմ տեսնել լավը և աչք փակել վատին, քանի որ թերություններ միշտ էլ կարելի է գտնել, բայց... չստացվեց:

Մարդիկ բարձրանում էին վեր իրենց ընտանիքներով, թոռնիկներով, երեխաներով... նրանցից միայն մի քանիսի ձեռքին կարելի էր տեսնել ծաղիկներ, սակայն նկարվել ծաղիկ դնելիս բոլորն են ուզում: Գազի բալոնից խողովակով միացրած «անմար կրակի» շուրջ կարելի էր լսել խոսակցություններ... «Բալես այդ մեխակը վերցրու, մթոմ դնում ես, ես նկարեմ», «Այ, այս տառերի մոտ նկարվենք», «Խանգարում եք էլի, չեք տեսնում՝ նկարվում ենք», «Այ տղա, այդ մեխակը սիրուն չի, այնտեղ կակաչ է դրած, դա վերցրու ու դիր»...

Ամեն մի պատի տակ կարելի էր գտնել նկարվող՝ հեռախոսով, ֆոտոապարատով... Ֆոտոապարատներն ավելի շատ էին, քան ծաղիկները:

Created with flickr slideshow.

Հայ ժողովրդի ռուս դուստրը

«Ես երբեք չեմ զգացել, որ օտար եմ Հայաստանում, ինձ երբեք չեն ասել՝ վայ դու ռուս ես… Այդպիսի բան չի եղել: Երբ ինձ հարցնում են, թե ո՞վ եմ ազգությամբ, ես ծիծաղելով ասում եմ՝ հայ ժողովրդի ռուս դուստրն եմ: Հիմա Ռուսաստանը այն չէ, որտեղ ես ապրել եմ, շատ է փոխվել»,- պատմում է 82-ամյա Կեննա Միրզոյանը, ով այժմ վայելում եմ իր ծերությունը՝ շրջապատված երեխաներով և թոռներով:

Սակայն այս փոքրամարմին կինը իր կյանքում մեկ պատերազմ չէ, որ ապրել է:

1941թ Կեննան ծնողների հետ ապրում էր շրջափակման մեջ գտնվող Սանկտ-Պետերբուրգում: «Երբ պատերազմը սկսվեց, հայրս որոշել էր, որ ես ու մայրս դուրս գանք քաղաքից, սակայն մայրս դեմ էր, և այդպես էլ մնացինք: Դժվար օրեր էին, հիշում եմ, որ ես ու մայրս բարձրանում էինք տանիք, հանգցնում էինք չպայթած ռումբերը: Ուտելիք չէր ճարվում. երբ մայրս հաց էր տալիս ուտելու, ինքը երբեք իմ կողքին չէր նստում, ուտում, ամբողջն ինձ էր տալիս: Մի առավոտյան արթնացա, տեսնեմ, որ հայրս մեր կատվին է մաշկահանում: Մի ամբողջ ամիս դիմակայեցինք կատվի մսով»,- հիշում է Կեննա տատիկը:

1941թ. դեկտեմբերին Կեննայի հայրը մահացավ սովից, մի ամիս հետո մայրը, և 15 օր միակ դուստրն ապրել է մահացած ծնողների հետ: Այդ ժամանակ Կեննան ընդամենը 9 տարեկան էր:

Ծնողների մահից հետո Կեննային և այլ երեխաների Լադոգա լճով դուրս բերեցին Պետերբուրգից: «Ավտոբուսը, որը մեզ տանում էր, ամբողջությամբ ծակծված էր կրակոցներից, և մենք այդպես նայում էինք ճանապարհին»,- ամեն անգամ վերապրում է 82-ամյա տատիկը:

Կեննայի մայրը սովորել է ազնվական օրիորդների դպրոցում և հենց այդ սկզբունքներով է դաստիարակել իր միակ դստերը: Նույնիսկ Կեննայի անունը ֆրանսիական վեպերից մեկի հերոսուհու անունն է. մայրը շատ էր սիրում ֆրանսիական գրականությունը:

«Երբ մանկատանը ուտելիք բերեցին, ես չէի ուտում, երբ հարցրին՝ ինչու. ասացի՝ պատառաքաղ ու դանակ չունեմ»,- այսքան տարիներ անց ժպիտով հիշում է տիկին Կեննան: Նրա ականջներում մինչև այժմ էլ մոր տրված ամենակարևոր դասերից մեկը. «Կինը բարձրաձայն չի խոսում, կինը արագ չի քայլում»:

Մանկատանն օրերն անցնում էին «մանկատան նման»: Եվ մի օր էլ մանկատան տնօրենը երեխաներին հավաքեց և հայտարարեց՝ երեխաներ, պատերազմն ավարտվել է, հաղթել ենք: 1945թ. մայիսի 9-ն էր:

Ուսանողական տարիներին հանդիպեց ամուսնուն, որը գյումրեցի էր: Կեննային ոչինչ չէր կապում Ռուսաստանի հետ, դրա համար ամուսնության առաջարկն ընդունեց և 1956թ. ապագա ամուսնու հետ եկավ Հայաստան: 

Ամուսինը մահացել է, սակայն նա միայնակ իրեն չի զգում, քանի որ բնակվում է որդու ընտանիքում: Կեննա տատիկն ունի 2 զավակ և 5 թոռ: Նա լավ գիտի ինչպես ռուսական, այնպես էլ հայկական գրականությունը, ուսումնասիրել է հայ ժողովրդի պատմությունը, մշակույթը: Հայաստան տեղափոխվելու 3 տարի հետո արդեն ազատ խոսում էր հայերեն, գիտեր հայ տառերը: Իր թոռներին սովորեցնում է այն, ինչ մայրն է իր ժամանակին սովորեցրել. Լուվրից, ֆրանսիական մշակույթից:

Միրզոյանների ընտանիքում մայիսի 9-ը և շրջափակման հանման օրը՝ հունվարի 27-ը, ավելի է գնահատվում, քան նույնիսկ ծննդյան օրը: Մայիսի 9-ին Կեննա տատիկն ամբողջ օրը հեռուստացույց է նայում: Երեկոյան ընտանիքով հավաքվում են, երգում պատերազմին նվիրված երգերը:

Կեննա տատիկը սրբորեն պահում է իր բոլոր մեդալները, որ ստացել է իր կյանքում, սակայն ամենաթանկը նրա համար շրջափակման 900 օրերի մեդալն է. «Շրջափակման մեջ գտնվողները հավասարվում են հայրենական մեծ պատերազմի վետերաններին,- նրա կապույտ աչքերը տխրեցին,- Հիմա Վանաձորում ընդամենը մի քանի հոգի է մնացել, որ շրջափակման մեջ են եղել: Դե տարիներն անցնում են...»: