Մի կաթիլ հանճար

Լեոնիդ Ենգիբարյան

Նովելներ 

«Այո»-ի և «Ոչ»-ի միջև

Ես «Այո»-ի և «Ոչ»-ի միջև եղած անդունդի եզրին եմ։ Քո «Ոչ»-ից ես գնում եմ դեպի իմ «Այո»-ն մի բարակ թոկի վրայով, որ հյուսված է ցանկությունից, վախից ու սիրուց։ Թոկը դողում ու ճոճվում է, իսկ ներքևում Մենակության անհատակ անդունդն է, և «Այո»-ն, որ հրապուրելու չափ մոտ էր թվում, հիմա անմատչելի է։ Բայց ես գնում եմ՝ հավասարակշռելով ինձ Հպարտություն ձողով։ Եվ հին, բարի վալսը՝ Հույսը, որ միշտ հնչում է դժվար համարների կատարման ժամանակ, ինձ ուժ է տալիս։
Ես քայլում եմ, ջանում եմ չնայել ներքև և չմտածել, որ հանկարծ, մինչ ես գալիս եմ դեպի քո «Այո»-ն, ինչ-որ մեկն արդեն բարձրացել է քեզ մոտ՝ դրա համար հենելով Բարեկեցության սանդուղքը։ Ավելի ու ավելի դժվար է։ Հուսահատության քամին տատանում է ինձ, և հենց անտանելի է դառնում, դու, միանգամայն անսպասելի, ինքդ ես ձգվում դեպի ինձ։ Ես գցում եմ ծանր ձողը։ Դու գրկում ես ինձ, ու մենք ընկնում ենք կամ ճախրում ենք (ի՞նչ տարբերություն) դեպի պայծառ աստղերից մեկը, որ, օգոստոսի գիշերային անեզրության մեջ վառված, մեզ են սպասում։
-Սիրելի՛ս,- ասում ես՝ մազերս շոյելով,-արժե՞ր այդպիսի վտանգի ենթարկվել. կարող էիր ընկնել սարսափելի Մենակության մեջ։ Ա՛յ դմբո, ինչո՞ւ էիր այդպես անում։
-Բայց չէ՞ որ դու սկզբում ասացիր՝ «Ոչ»։ Եվ ես ստիպված էի մահացու փորձության գնալ։
-Մի՞թե ասել եմ, զարմանում ես,- ինչ-որ չեմ հիշում։

Ստվերը
Խնդրու՛մ եմ քեզ, տու՛ր ինձ քո ստվերը՝ այն զգեստով, որ զարդարված է թխկու տերևների միջով ճանապարհ հարթած արևի ցոլքերով։
Տու՛ր ինձ քո ստվերը, չէ՞ որ վաղը կծագի արևը, և դու ճիշտ այդպիսի գեղեցիկ ստվեր կունենաս։
Մի՛ վախեցիր, գետնին չեմ նայի, որ պատահմամբ չտեսնեմ, թե ինչպես է քո ստվերն իր ձեռքերը դնում ինչ-որ մեկի ուսերին։
Ես խնամքով կպահեմ քո նուրբ սլացիկ ստվերը, իսկ երբ անձրև գա, ես այն քեզ կվերադարձնեմ, և դու հպարտ, կքայլես մեր քաղաքում։ Անցորդները զարմացած կնկատեն. «Տեսե՛ք, անձրև է գալիս, իսկ այս աղջնակը երկար ոտքերով ստվեր ունի։ Այդպիսի բան հնարավոր չէ»։
Պարզապես նրանք չգիտեն, որ մարդիկ, որոնց սիրում են, միշտ էլ արտասովոր են լինում։

Մի քանի բառ Երևանի մասին
Մի անգամ, երբ սարերից իջել էր աշունը և քաղաքի փողոցները դարչնա-ոսկեգույն էին դարձել, Երևան ժամանեց մի ծաղրածու։
Չգիտեմ, գուցե, նա սիրահարվել էր երկար ոտքերով մի թուխ աղջկա, կամ գուցե, դա հեքիաթ է...
Սակայն ճշմարիտ է, որ նա մեկնեց աշնանային անձրևներով լի աչքերով։

Լեռները
Արևից խանձված մի լեռնահովիտ... Դեղնամոխրագույն ժայռերը վերևում դառնում են մանուշակագույն՝ արևի տակ փայլատակող թանկարժեք կատարներով։
Ես ու լեռները... Միայն լեռներն են ու ես...
Իմաստուն հավերժական լեռեեր, որոնք շրջապատում են ինձ բոլոր կողմերից, փակում մնացած աշխարհից՝ թողնելով միայն երկնքի կապույտ սառցաբեկորն ու ֆլեյտայի նվագ հիշեցնող առուն... Տալիս են մարդուն զրնգուն մենակություն, որ նա հասկանա, մենակ նա ոչինչ է...

Համերգից հետո
Համերգից հետո ես ընթրում էի փոքրիկ ռեստորանում։ Ընթրիքն ավարտելով՝ հարևան սեղանից վեր կացան մի տղամարդ ու կին։ Նրանք անվստահ մոտեցան ինձ։
«Ներեցե՛ք, խնդրեմ, — ասաց կինը, — շատ շնորհակալ ենք ձեզանից այսօրվա երեկոյի համար, սա ձեզ»։
Եվ ինձ երկար ցողունով մի մեծ կարմիր վարդ մեկնեց։
Ես նրանց շնորհակալություն հայտնեցի և ավարտելով ընթրիքը՝ շուտով ինքս գլխավոր պողոտա դուրս եկա։
Ես որոշեցի իմ հրաշք-ծաղիկը որևէ մեկին նվիրել։ Ես չէի կարող այն տան տանել, որովհետև այն միայն իմ ամուրի բնակարանի դատարկությունը կընդգծեր։
Թեթև գարնանային զգեստ հագած երկար ոտքերով մի աղջիկ էր դեպի ինձ գալիս։ Ես զգուշորեն քայլ արեցի դեպի աղջիկը, ներողություն խնդրեցի և ժպտալով մեկնեցի նրան անուշաբույր ծաղիկը։ Նա կտրուկ շրջվեց և գնաց իր ճանապարհով։
Ես մտածեցի, որ գուցե նրա հետ անախորժություն է պատահել կամ գուցե նա ինձ սխալ հասկացավ, և որոշեցի վարդն ավելի տարիքով կնոջ նվիրել։
Ես միջին տարիքի մի կին ընտրեցի, ներողություն խնդրեցի և մեկնեցի նրան ջահ հիշեցնող ծաղիկը։
Նա տխուր ժպտաց և, գլուխն օրորելով, ասաց. «Քեզ համար, տղա՛ս, գուցե ավելի երիտասարդ մեկին ընտրեիր»։
Ես թեքվեցի դեպի պուրակ։ Նստարաններից մեկի վրա գրկախառնված նստել էին մի տղա ու աղջիկ։ Ես մոտեցա նրանց. «Տղե՚րք, ես ձեզ երջանկություն եմ ցանկանում, սա իմ կողմից»։ Խե՜ղճ իմ վարդ... Տղան սպառնացող կեցվածքով տեղից վեր կացավ. «Հապա, մի կո՛ղմ քաշվենք...»։
Եվ կրկին ես մենակ մնացի։ Հանկարծ գլխումս միտք ծագեց։ Ես մոտեցա մի տարեց տղամարդու. «Ներեցե՛ք, խնդրեմ, հավանաբար դուք աղջիկ կամ հարս ունեք... Նվիրե՛ք սա նրան իմ կողմից»։
— Նախ, սա իմ կի՛նն է, — որոտաց ի պատասխան... «Երկրորդ»–ը ես չուզեցի լսել։
Ես հասկացա, որ իմ վարդը ոչ մեկին էլ հարկավոր չէ...
Բայց հանկարծ կողքիս հայտնվեց կարմրաթուշ մի մանկիկ։ Ես կռացա և հարցրեցի նրան. «Քեզ դու՞ր է գալիս,վերցրու՛»։
Ես մեկնեցի նրան վարդը, որը նման էր, հավանաբար, հսկայական չխչխկան խաղալիքի։ Նա ուրախ ժպտաց և արագ բռնեց ծաղիկը ցողունից։
Ես ծիծաղեցի և ուղղվեցի դեպի տուն։ Երբ դուրս էի գալիս պուրակից, ես ետ նայեցի։ Մայրը կանչեց փոքրիկին և, ա՜խ, ափսո՛ս, նա բաց թողեց ձեռքից ծաղիկը և վազեց մոր մոտ։
Իսկ երկար ցողունով կարմիր վարդը մնաց ընկած թաց սև ասֆալտի վրա։
Դժվար է ծաղիկներ նվիրել մեծ քաղաքում։
Իսկ գուցե, ճիշտ է, որ ստացած նվերը ուրիշին չե՞ն նվիրում։

Քո դեմքը
Քեզ նկարելու համար ես կընտրեմ կանաչ եղեգնյա շրջանակով հանդարտ անտառային լճակը և կսպասեմ, թե երբ կգա պայծառ սեպտեմբերյան առավոտը, և որ անպայման հաճելի բուրմունք արձակեն դաղձն ու սոճու փշերը։ Այդ ժամանակ էլ ես գործի կանցնեմ։
Սկզբում ես կնկարեմ աչքերդ, դրա համար ես հուլիսյան տաք երկնքի կապույտ պատառիկներ եմ պահել։
Կաղամախու արմատների մոտից ես մամուռի սև-կանաչավուն ցողուններ կհավաքեմ և զգուշությամբ կիջեցնեմ ջրի մեջ. դրանք քո թարթիչներն ու հոնքերը կլինեն։
Շրթունքներդ ես ջրաշուշանների մեծ պսակաթերթերով կշարեմ, իսկ նրանց բարակ կոթունները կուրվագծեն դեմքիդ օվալը, քո քիթն ու մազերը։ Քիչ էր մնում մոռանայի, դեմքիդ կենդանություն տալու համար ինչ-որ ջերմ երանգ է հարկավոր... Ջրի վրայով ես մասուրի նուրբ-ծիրանագույն սերմեր կսահեցնեմ։ Այսպես ավելի լավ է։
Հետո ես մի փոքրիկ մաքուր քար կվերցնեմ և զգուշությամբ շրջանակի վերին մասի մոտ կնետեմ։ Ջրի վրայով հազիվ նշմարվող ալիքներ կտարածվեն, դա քո ժպիտը կլինի։
Նկարը գրեթե պատրաստ է։
Նաև անտառային թռչունների ծլվլոցը կավելացնեմ, իսկ անկյուններում աշնանային սարդոստայնի մի քանի թելեր շաղ կտամ, դա նկարին հնամյա տեսք կտա...
Փոքրիկ լճակից ես միայն ուշ աշնանը կհեռանամ, երբ նկարը ծածկվի բարակ սառցե շերտով, այդ ժամանակ էլ հնարավոր կլինի հանգիստ շունչ քաշել։
Գարնանը դու կգաս անտառ ձնծաղիկ հավաքելու և կտեսնես քեզ լճում։ Մի՛ զարմացիր. «Ո՞վ է սա արել»։
Այդ ես եմ։ Այժմ քեզ ամեն ինչ հասկանալի՞ է։

Հեքիաթասացը
Ամբողջ գիշեր հսկայական տանը մի պատուհան էր լուսավորված։ Պատուհանի ետևում մի հեքիաթասաց էր ապրում (ոմանք նրան բանաստեղծ էին անվանում)։ Նա հեքիաթներ էր գրում ու նվիրում մարդկանց, քանի որ առանց հեքիաթների մարդկանց դժվար է ապրելը։
Նրա սեղանին դրված էին գույնզգույն մատիտներ։
Սարսափելի հեքիաթները նա գրում էր սև մատիտներով, իսկ ուրախները՝ կարմիրներով, դեղիններով, կանաչներով ու սպիտակներով։ Բայց մի անգամ... ինչ-որ չար ու անխելք մարդ վերցրեց ու գողացավ բոլոր այդ մատիտները։ Նա հեքիաթասացին թողեց միայն սևերն ու սպիտակները և, հեռանալով, ասաց. «Ահա այժմ նա կգրի այնպես, ինչպես պետք է»։
Երկար ժամանակ տխուր կանգնել էր հեքիաթասացն իր դատարկված սեղանի մոտ, հետո բարձրացրեց անձրևանոցի օձիքը, հանգցրեց լամպը և դուրս եկավ։
Նա գնում էր՝ չիմանալով թե ուր։ Եվ դանդաղ քայլում էր անձրևի տակ իր քաղաքում։
Երբ նա հոգնեց ու կանգ առավ, նրա այտին կեչու մի թաց տերև կպավ և նա տեսավ, որ տերևը մուգ կանաչ է, հետո տեսավ, որ ասֆալտը արծաթամոխրագույն է, հորիզոնն՝ արդեն բաց երկնագույն, իսկ տանիքները մաքուր են, կղմինդրե կարմիր։
Նա ժպտաց, հավաքեց բոլոր այդ գույները և վերադարձավ տուն։
Նա նորից գրում է։
Նա նորից երջանիկ է։

«Ես կրկին մենակ եմ...»

Ես կրկին մենակ եմ։ Տանջալի է։ Սարսափելի է, ապագան բոլորովին հույս չի ներշնչում։
Շատ դժվար է, բայց այնքան էլ նոր չէ մենակ լինելը։ Չկա մտերիմ մեկը՝ կին, որ հավատար, տաքացներ քեզ, և արդեն, երևի, այլևս չի լինի։
Սա դառը ճշմարտություն է։
Իսկ վաղը չափազանց դժվար, տաժանակիր աշխատանք է սպասվում, որի իսկական գինը միայն դու գիտես։ Եվ ի՜նչ աննշան կլինի հաջողությունը, եթե այն, իհարկե, լինի. փոխարենը ի՜նչ սարսափելի կլինի պարտությունը։
Իմ հանդիսատե՛ս, ես հավատում եմ, որ դու բարի կգտնվես։ Ինչի՞ մասին ես դու այսօր՝ այժմ, այս երեկո, մտածում, դու, որ վաղը գալու ես ինձ դիտելու, հավանաբար, ոչ իմ մասին։ Իսկ եթե նույնիսկ իմ մասին, քո մտքով անգամ չի անցնի, թե ի՜նչ տխուր է, թե ինչպե՜ս չի ուզում ապրել այս ծաղրածուն, թե ինչքա՜ն միայնակ է նա ու նաև քաղցած։ Այդ ինչպե՞ս է, որ սերը ու նրա նկատմամբ հսկայական պահանջկոտությունը բերում են գժտության։ Արդյոք քո մտքով կանցնի՞, որ ես բոլորովին, հասկանու՞մ ես, բացարձակապես միայնակ եմ։ Ես ինչպե՞ս բացատրեմ, որ չեմ կարող ներել սիրելի կնոջը իր սովորական մարդկային կանացի անցյալի համար, որովհետև ինձ համար սիրելի կնոջ անցյալը, ներկան և ապագան միասնական ամբողջություն են կազմում, որովհետև ես սիրել եմ նրան իր ծննդյան օրվանից սկսած և կսիրեմ մինչև նրա մահվան օրը, և այն ամենը, ինչ տեղի կունենա նրա հետ այդ ժամանակահատվածում, ինձ է վերաբերում, ամեն ինչ ես ընդունում եմ այնպես, կարծես թե այսօր առավոտյան է տեղի ունեցել։
Չե՛մ հասկանում, ոչինչ չե՛մ հասկանում, չե՛մ հասկանում ձեր օրենքները, ձեր բարոյականությունը, ձեր սերը, մեծահասակնե՛ր։
Չգիտեմ, ինչպես եմ ես ապրելու։ Ձեր աշխարհում ես չկարողացա ապրել, իսկ իմ աշխարհում ես միանգամայն մենակ եմ։

Նկարվածը
Կա մի նկարիչ, որ նկարել է ինձ։
Եվ այժմ ես ապրում եմ։
Նկարված...
Այնտեղ ու այստեղ... Թղթի վրա և ինչ-որ տեղ՝ աշնան ու ձմռան միջև... Եվ որտե՞ղ եմ ես իրական։
Ես նկատել եմ, որ աջ ձեռքս երբեմն թերանում է, նախկինում կարծում էի, թե պատճառը ձախլիկությունս է, բայց այժմ տեսնում եմ, որ նկարում քեզ չի հաջողվել իմ աջ ձեռքը։ Ահա թե բանն հնչում է։
Եվ նաև ես ավելի նրբազգաց եմ դարձել, սկսել եմ ավելի քիչ կոպտել, այս հարցում մեղավոր են քո նուրբ գծերը։ Ես իրակա՞ն եմ, թե՞ նկարված։
Ես` քո նկարածը, իրական եմ։
Դու սոսկ նկարիչ չես, դու նաև կին ես, և առանց քեզ ես իրական չեմ, մեռած եմ, նկարված։
Շա՜տ եմ խնդրում, շտկի՛ր իմ աջ ձեռքը։

Նրան, ով առաջին անգամ իմացավ, թե ինչ է անձրևը
Անձրև նշանակում է մենք տանն ենք, մենակ, տանը, սահուն ամպերով ամուր փակված մեր փոքրիկ հողագնդի վրա։Մենք ոչ մի բանից չենք վախենում, մենք միասին ենք շատ ու շատ դարեր առաջ արևից կպցված կրակի մոտ և, դանդաղ պտտվելով հարմարավետ Երկրի վրա, կարող ենք հանգստանալ, իսկ հետո նորից ստուգել, թե ի՞նչ է այնտեղ...
Անձրևը քո թաց մազերն են, մաքուր ջրի կաթիլները՝ թանկարժեք, ինչպես զմրուխտի կաթիլները։ Դրանք մեզ ուղղակի նվիրում են ամպերը, մենք թրջվել ենք, անձրևը մեզ հարբեցրել է, տվել է մեզ իր խշշոցը։ Մենք մենակ ենք անձրևի պատի ետևում։ Ի՜նչ հարմարավետ է մեր խոնավ Երկրի վրա։
Անձրև՜, մեր բարի երկրային Անձրև...
Եթե Երկրի վրա անձրև չլիներ, մենք կփախչեինք այստեղից, կփախչեինք այնտեղ, որտեղ Անձրև է գալիս։
Անձրև՜... Անձրև՜...
Դու հարցնում ես, թե ինչու՞ եմ ես սիրում անձրևը... Անձրև է, երբ մենք երկուսով ենք։ Կարիք չկա հյուր գնալու, և ոչ ոք չի գա մեզ մոտ, որովհետև Անձրև է։
Անձրև է, և ոչ ոք չի խանգարում մեզ համբուրել խոնավ շրթունքները։
Անձրև է, և քեզ անհրաժեշտ է իմ ջերմությունը, առանց ինձ դու մրսում ես, որովհետև Անձրև է։ Անձրև՝ այն միայն մերն է, երկրայինը։ Արևը բոլոր մոլորակների վրա՝ սև, երկրային թե նարնջագույն երկնքում, նույն Արևն է։ Իսկ անձրևը միայն մեզ մոտ է լինում, մեր Երկրի վրա։ Տաք անձրև...
Դու լավ ես զգում մեզ մոտ, դու չես հեռանա, ճի՞շտ է։
Հարմարավետ և հեշտ է ապրել Երկրի վրա։
Այդպես չէ՞։
Դու տխուր ես։ Քեզ պատմել ՛են, որ երկրի վրա լինում են տարբեր անձրևներ, լինում են արճիճե, սունկ հիշեցնող ամպից առաջացած...
Այո՛, ճշմարի՛տ է։ Այդպես լինու՛մ է։
Իսկ դու մի՛ հավատա, մի՛ հավատա, սիրելի՛ս, մի՛ հիշիր, մի՛ պատմիր այդ մասին ձեր տանը։
Իսկ երբ դու ընդմիշտ ինձ մոտ վերադառնաս, խոստանում եմ, որ ամեն ինչ միանգամայն այլ կերպ կլինի։
Երդվում եմ. դա չի կրկնվի, ու ես քեզ համար ջինջ ամպերի ժանյակի միջով անցկացրած արևի երկար շերտեր կպատրաստեմ, իսկ նրանց մեջ բյուրեղապակու միլիոնավոր կաթիլներ կփշրեմ։
Վերադարձի'ր։

Հարևանները
Ա՜խ, ինչպես էին դատապարտում նկարչին հարևանները։ Բոլորը խոսում էին այն մասին, թե նա ի՜նչ, տաղանդավոր է, և ի՜նչ ափսոս է, որ խմում է՝ թաքուն ուրախանալով, որ գոնե այս հարցում նման է իրենց։
Եվ ոչ-ոք չգիտեր, որ նկարչր տանը գինու սափորում արդեն վաղուց սովորական աղբյուրի ջուր է, որն առավոտները թեթև քայլվածքով բերում է նա, որին սիրում է նկարիչը։
Իսկ հարբած է, որովհետև խմում է վաղորդյան արևը, ձյունածածկ գագաթների ճերմակությունը և վրձնով թափթփում է դրանք իր կտավների վրա։
Ես այցելում էի նրա միշտ բաց տունը, ջուր խմում այն սափորից և, օրորվելով, երջանիկ ու տխուր, գնում տուն։
Երևի, այնուամենայնիվ, դա սովորական ջուր չէր, կամ էլ մեղավոր էին ջուրը լցնող ճկուն ձեռքերը, և աչքերը այն աղջկա, որը շատ է սիրում նկարչին, լեռնային մանուշակի գույն ունեցող աչքերը։
Իմ խեղճ գլուխն այնպե՜ս է պտտվում, եվ ես ինձ այնքա՜ն լավ եմ զգում։ Իսկ ահա անմիտ հարևաններն արդեն ինչ-որ բան են խոսում իմ մասին։
Թող այդպե՛ս լինի։

Պատուհանը
Պատուհաններ... Նրանցից յուրաքանչյուրի ետևում մարդիկ են։ Եվ պատուհանները պատմում են մեզ նրանց մասին։ Այդ պատերն ու դռներն են անթափանց, իսկ պատուհանները միշտ էլ մի քիչ դավաճաններ են։
Լսե՛ք ահա պատմություն, որն ինձ պատմել է մի պատուհան։
Լույսն այդ պատուհանի ետևում երբեմն վառվում էր մինչ ուշ գիշեր, իսկ երբեմն էլ երկու-երեք օր շարունակ ընդհանրապես չէր վառվում։ Պատուհանի գոգին միշտ թափված էին գծագրերի փաթեթներ, դրված էին կեֆիրի, հազվադեպ էլ գինու, շշեր։
Բայց մի անգամ պատուհանին ճերմակին տվեց վարագույրը, ճիշտ է, չափից ավելի գեղեցիկ-տխուր, իսկ պատուհանի գոգին հայտնվեց խորդենին՝ թունավոր-կանաչ տերևներով և կապտուկի նման հիվանդագին– վարդագույն ծաղիկներով։
Մեկ ամիս էլ, սակայն, չէր անցել, վարագույրն ու խորդենին անհետացան, և փոշոտված ապակու ետևում երևացին կեֆիրի շշերն ու գծագրերի փաթեթները։
Դրանից, չգիտես ինչու, ես շատ տխրեցի։
Հետո եկավ գարունը, չէ՞ որ նա անպայման երբևէ գալիս է։ Եվ հանկարծ պատուհանը բացվեց ու երևաց մի շիկահեր անծանոթ աղջիկ։ Նա ուրախ ու բարձրաձայն ծիծաղեց և պատուհանի գոգին դաշտային ծաղիկներ դրեց։ Ես ի պատասխան բերկրանքով ժպտացի և հանգիստ սրտով գնացի իմ գործերով։
Հետո ես մեկնեցի և երկար ժամանակ ճանապարհորդում էի։
Չորս տարի անց տուն վերադառնալով, ես, իհարկե, նայեցի ծանոթ պատուհանին...
Փոքրիկ մի նկարիչ, լեզուն դուրս հանած, պատուհանի մաքուր֊ ապակու վրա հրաշալի նկար էր ավարտում, կապույտ-կապույտ ծով և ճերմակ-ճերմակ շոգենավ, որի ծխնելույզից թանձր քուլաներով սև ծուխ էր բարձրանում, ու նրանց վերևում կարմիր արևը իր շողերը բոլոր ուղղություններով տարածած։
Այդ նկարն ինձ դուր եկավ։

Հովանոցը
... Փոքր-ինչ լռելուց հետո աղջիկն ասաց. «Բայց մենք տեղ չունենք ապրելու, տուն չունենք»։
Տղան ծիծաղեց և ասաց, որ ինքը հովանոց ունի, բոլորովին նոր, ու եթե կոճակը սեղմես, նա ինքն իրեն կբացվի։ Եվ հովանոցը հրաշալի տուն է, շատ հարմարավետ երկուսի համար։ ճիշտ է, այն պատեր չունի, բայց փոխարենը բավական է ձեռքը երկարել, և դուք կիմանաք, թե դրսում տարվա որ եղանակն է՝ օրինակ, անցե՞լ է գարունը, թե դեռ շարունակվում է։
Այնպիսի բնակարանով, ինչպիսին հովանոցն է, հարմար է ճանապարհորդել, հաճելի է լսել անձրևի ձայնը ու նաև...
Բայց աղջիկը չհարցրեց, «նաև ինչ...» և հեռացավ մեկ ուրիշի մոտ, որը բոլոր հարմարություններով մեկ սենյականոց բնակարան ուներ, բայց, երևի, այնուամենայնիվ չուներ այդպիսի հովանոց, իսկ եթե անգամ ուներ, ապա, համաձայնեք, ինչի՞ համար է մարդուն երկու բնակարանը, չէ՞ որ դա ծիծաղելի է...
Այժմ, շատ տարիներ անց, նա վերջապես հասկացել էր, թե դա ի՜նչ հրաշալի հովանոց էր՝ մի փոքրիկ պարաշյուտ, որից բռնվելով երկուսով, կարելի է թռչել-գնալ հեռու՜-հեռու՜, հատկապես անձրևոտ օրերին...
Եվ նա թախծում է իր արդեն երեք սենյականոց բնակարանում, որովհետև ինչքան մեծ է բնակարանը, այնքան հեռու են իրարից նրանք, ովքեր ապրում են այնտեղ, և երբ անձրև է գալիս, նա պատրաստ է ներքև նետվել իր հովանոցը փնտրելու, բայց մի՞թե տասնհինգերորդ հարկից կճանաչես, թե որն է քո հովանոցը։
Իսկ եթե անգամ ճանաչես, ապա հայտնի էլ չէ, թե այսօր սարքի՞ն է արդյոք վերելակը։

Աստղային անձրև
Ես քեզ աստղային անձրև կնվիրեմ։ Յուրաքանչյուր մարդու կյանքում լինում են աստղային անձրևներ՜ մաքուր ու զարմանալի, եթե ոչ օրեր, ապա գոնե հազվադեպ ժամեր՝ լի աստղային լույսով, կամ թեկուզև րոպեներ, նույնիսկ վայրկյաններ, լինում են, անպայման լինում են, հարկավոր է միայն վերհիշել...
Հիշու՞մ ես, թե երբ ես դու կատարել ամենահպարտ արարքը...
Օրն ու ժամը, երբ դու տեսել ես մարդուն, որը հետո դարձել է ամենասիրելին...
Արվեստի հետ հանդիպումից ծնված հիացմունքի պահը...
Վիշտն ու ցավը ցրող ծիծաղի երջանիկ րոպեները...
Եվ մեր կյանքի շատ ու շատ՝ պայծառություն արձակող պահերը մարդիկ անվանում են աստղային։
Ես քեզ աստղային անձրև եմ նվիրում։
Նայի՛ր, նրա կաթիլները ես քեզ իմ ափերով եմ բերել։

Հաղթանակ

Բարձրանում եմ բեմ ու անընդհատ կրկնում` հաղթանակ, հաղթանակ: Եվ երբ հաղթում եմ, տխրում եմ, որ աշխարհը մի հաղթանակով պակասեց...

Գրպանահատ

Ես գրպանահատ եմ:

Ես գրպանահատների արքան եմ:

Ես հարուստ եմ և երջանիկ:

Ես գրեթե երջանիկ եմ:

Միայն, ափսոս, ոչ ոք գրպանում սիրտ չի ունենում:

Պայուսակը

Աղջիկը քայլում էր փողոցով:

Գեղեցիկ աղջիկ, բայց արդեն տնտեսական պայուսակով:

Երջանկությունն անցավ կողքից:

Աղջիկը հիշեց, որ ինչ-որ մի ժամանակ այդ տղան պատրաստ էր երջանկացնել իրեն:

Շրջվեց: Ուշ էր:

Տնտեսական պայուսակը կախված էր ձեռքից:

Ատրճանակը

Առավոտյան՝ ինձ մոտից գնալիս, երկնագույն հագուստով երկարոտն աղջիկն ինձ ատրճանակ նվիրեց: Եվ մի տարի հետո դժբախտությունները ճզմեցին ինձ, ես շնորհակալ եղա շիկահեր աղջկան:

Շնորհակալ եղա, որ այդ ատրճանակը... խաղալիք էր:

  

Անկում

Երբ ջարդուփշուր եղա, ինձ տարան ցուրտ հիվանդասենյակ: Այնտեղից դուրս չեն գալիս, այնտեղից տանում են: Իսկ ես շատ էի ուզում հիվանդասենյակից հեռանալ աստիճաններով:

Ես փորձեցի հիշել, թե հանուն ինչի՞ կարելի է ապրել:

Հանուն արևի՞:

Արև բոլորն ունեն:

Հանուն գարնա՞ն, հանուն առաջին ձյա՞ն, մայիսյան ամպրոպի՞: Եվ վերապրեցի՝ հիշելով թարթիչներիդ դողն այտերիս: Ես վերապրեցի ու հասկացա արևը, գարունը, առաջին ձյունը, մայիսյան առաջին ամպրոպը:

Նորից հպվիր այտիս:

Ցլամարտիկը

Աղջիկը սիրում էր նրան:

Նա գիտեր, որ իր սերն ամենահմուտ ցլամարտիկն է: Նա բոլորից վարժ էր գործածում կարմիր թիկնոցը, իսկ փայլատակող սուսերը, կարծես ճկուն ձեռքի շարունակությունը լիներ: Նա ամենաճարպիկն ու ամենարագաշարժն էր, ամենագեղեցիկն ու ամենաքաջը, բայց երբեք չդարձավ նշանավոր ցլամարտիկ: Նշանավոր դառնալու համար նա մի շատ կարևոր բան չէր կարողանում անել. նա չէր կարողանում սպանել: Դրա համար էլ աղջիկը սիրում էր նրան:

Ծափեր

Ամեն երեկո հսկա դահլիճում ես հավաքում եմ հազարավոր ծափեր: Հազարավոր ձեռքերի հրճվանքներ և գրկիս մեջ բերում եմ տուն: Դու նստած ես բազմոցին` գիրքը ձեռքիդ: Ես վառում եմ լույսը, որպեսզի դու տեսնես բերածս, փակում եմ պատուհանը, որ դուրս չթռչեն: Ծափերով է լցվում ողջ սենյակը: Ծափերն ապրում են ոտքերիդ մոտ, շատրվանի պես ցայտում են վեր` դեպի առաստաղ: Ես սուզվում եմ բազկաթոռի մեջ և սպասում, թե երբ այս ամենը կհանդարտվի: Դու շարունակում ես խաղալ ծափերով: Ես տխրում եմ, քանի որ ամեն մի խաղ վաղ թե ուշ ձանձրացնում է: Ես բացում եմ պատուհանը, ծափերը դուրս են թռչում և հեռանում: Լռեցին վերջին ծափերը:

Ես շրջվում եմ դեպի քեզ, ուզում եմ տեսնես, որ ես հոգնած եմ, քաղցած եմ, և ուսերս ցավում են:Բայց դու ոչինչ չես տեսնում ու չես լսում: Քեզ խլացրել է հսկա դահլիճը: Վաղը ես նորից քեզ համար կհավաքեմ այն, առանց որի չես կարող այլևս ապրել:

Էրեբունիում

Էրեբունու ավերակներին նստած ալեհեր իմաստունին ես հարցրի` ի՞նչ է սերը: Ես այդ հարցով ո՞ւմ պիտի դիմեի, եթե ոչ հնամենի ամրոցի ամենածեր իմաստունին:

-Եթե չգիտես,- պատասխանեց նա,- ուրեմն մի էլ հարցրու: Հարցնում է կասկածողը, իսկ կասկածողը չի սիրում: Սերը կասկած չի ճանաչում:

Ես երկար թափառեցի սրբազան ավերակներում: Ուզում էի հասկանալ անըմբռնելին... և չհասկացա: Փառք Աստծո. ուրեմն դեռ կարող եմ սիրել:

Ճանապարհ

Ես մեկնում եմ:

Վաղն արդեն կմեկնեմ:

Ուղին կլինի երկար, երկար:

Կգնամ գնացքով:

Գնացքը կունենա հարյուր, գուցե հազար ու բյուր վագոն:

Յուրաքանչյուր վագոն կունենա հարյուր պատուհան, որովհետև ամեն վագոն մի հարյուրակ է:

Կբարձրանամ վերջին վագոնն ու կկանգնեմ վերջին վագոնի պատուհանի մոտ, որպեսզի գոնե մի քիչ մոտ լինեմ քեզ…

********************************************************

Չարլի Չապլինի նամակն իր դստերը` Ջերալդինային

Դստրիկս,

Հիմա գիշեր է: Ծննդյան գիշեր: Իմ փոքրիկ ամրոցի բոլոր անզեն պահապանները քնել են: Քնած են և եղբայրդ ու քույրդ: Նույնիսկ մայրդ արդեն քնել է: Ես քիչ մնաց արթնացնեի այդ նիրհող թռչնակներին` մինչև կհասնեի իմ այս աղոտ լուսավորված սենյակը:

Ինչքան հեռու եմ քեզանից, բայց թող կուրանան աչքերս, թե քո պատկերը, թեկուզ մի ակնթարթ, հեռանում է աչքիս առաջից: Նա այնտեղ է, իմ սեղանին, այստեղ` սրտիս մեջ: Այդտեղ, հեքիաթային Փարզում, դու պարում ես փառահեղ թատրոնի բեմահարթակի վրա, Ելիսեյան դաշտերում: Ես դա լավ գիտեմ, և ինձ թվում է, գիշերվա այս լռության մեջ լսում եմ քո քայլերը, տեսնում եմ քո աչքերը, որ փայլում են ինչպես աստղերը ձմեռային գիշերում: Ես լսել եմ, որ դու այդ տոնական ու շողշողուն ներկայացման մեջ կատարում ես դերը պարսկական գեղեցկուհու, որը գերված է թաթարական խանից: Գեղեցկուհի՛ եղիր և պարիր, ա՛ստղ եղիր և փայլիր, բայց եթե հանդիսատեսի ցնծությունն ու շնորհակալության խոսքերն արբեցնեն քեզ, եթե գլուխդ պտույտ գա քեզ ընծայված ծաղիկների բույրից, ապա քաշվիր մի անկյուն և կարդա իմ նամակը, ունկնդիր եղիր հորդ ձայնին:

Ես քո հայրն եմ, Ջեալդինա:

Ես`Չարլին, Չարլի Չապլինը:

Գիտե՞ս, թե քանի գիշերներ եմ անցկացրել քո մահճակալի մոտ, երբ դու փոքր էիր. քեզ հեքիաթներ էի պատմում և՛ քնած գեղեցկուհու, և՛ մշտարթուն վիշապի մասին… Իսկ երբ քունը իջնում էր իմ ծերացող աչքերին, ես ծիծաղում էի նրա վրա ու ասում. «Հեռացի՛ր, իմ քունը իմ աղջկա երազանքներն են»:  Ես տեսնում էի քո այդ երազանքները, Ջերալդինա, տեսնում էի քո ապագան, քո այսօրը. ես տեսնում էի բեմահարթակի վրա խաղացող մի աղջկա, երկնքում ճախրող մի փերու: Լսում էի, ինչպես մարդիկ ասում են. «Տեսնու՞մ եք այս օրիորդին: Սա այն ծեր ծաղրածուի աղջիկն է: Հիշու՞մ եք ինչ էր նրա անունը` Չարլի»:

Այսօր հերթը քոնն է: Պարի՛ր: Ես պարում էի լայն պատառոտված անդրավարտիքով, իսկ դու պարում ես արքայադստեր մետաքսյա հագուստով: Այդ պարերն ու ծափահարությունների որոտը քեզ երկինք կհանեն: Բարձրացի՛ր: Բարձրացիր այնտեղ, աղջիկս, բայց և վերադարձիր երկիր, դու պետք է տեսնես, ինչպես են ապրում մարդիկ, ինչպես են ապրում այն ծայրամասերի փողոցի պարուհիները. Նրանք պարում են ցրտից և սովից դողալով: Ես այնպիսին եմ եղել, ինչպիսին նրանք են, Ջերալդինա: Այն գիշերները, այն կախարդական գիշերները, երբ դու քնում էիր` օրորվելով իմ հեքիաթներից, ես չէի քնում. Ես նայում էի քո դեմքին, լսում էի քո սրտի զարկերը և ինձ հարց էի տալիս. «Չարլի, միթե՞ այս փիսիկը կճանաչի քեզ երբևէ»: Դու ինձ չես ճանաչում, Ջերալդինա… ես շատ հեքիաթներ եմ պատմել քեզ այն երկար գիշերներին, բայց իմը, իմ հեքիաթը` չեմ պատմել: Իսկ դա նույնպես հետաքրքիր է: հեքիաթ` քաղցած ծաղրածուի մասին, որ պարում ու երգում էր Լոնդոնի աղքատ թաղամասերում, իսկ ապա… ողորմածություն հայցում…

Ահա նա իմ, հեքիաթը: Ես գիտեմ` ինչ բան է սովը, ինչ է անօթևան լինելը: Դեռ ավելին` ես ճաշակել եմ ստորացնող մորմոքը այն թափառական ծաղրածուի, որի կրծքի տակ փոթորկվում է հպարտության մի ամբողջ օվկիանոս և այդ հպարտությունը մեռցնում էին նետած դրամները… և չնայած այդ ամենին ես ապրում եմ, իսկ ապրողների մասին սովորաբար քիչ է խոսվում:

Ավելի լավ է խոսենք քո մասին:

Քո անվանը, Ջերալդինա, հետևում է իմը` Չապլին: Այդ անունով ես ավելի քան քառասուն տարի ծիծաղեցրել եմ մարդկանց: Բայց ես ավելի լաց եմ եղել, քան նրանք ծիծաղել են: Ջերալդինա, այն աշխարհում, որտեղ ապրում ես դու, միայն պարերն ու երաժշտությունը չէ, որ գոյություն ունեն…Կեսգիշերին, երբ դու դուրս ես գալիս մեծ դահլիճից, կարող ես մոռանալ քո հարուս երկրպագուներին, բայց մի՛ մոռանա այն տաքսու վարորդին, որը քեզ տուն է տանում, հարցրու նրա կնոջ մասին… Եվ եթե նա հղի է, եթե նրանք փող չունեն երեխայի համար շապիկներ գնելու, փող դիր նրա ձեռքը: Ես կարգադրել եմ, որպսզի բանկում վճարեն քո այդօրինակ ծախսերը: Իսկ ինչ մնում է մյուսներին, դու նրանց վճարիր ճիշտ հաշվով: Ժամանակ առ ժամանակ օգտվիր մետրոյից, կամ շրջիր ավտոբուսով և շատ ավելի հաճախ քայլիր ոտքով, դիտիր քաղաքը: Զննի՛ր մարդկանց, նայիր այրիներին և որբերին և գոնե օրը մեկ անգամ ասա ինքդ քեզ, «Ես այնպիսին եմ, ինչպիսին նրանք են»: Այո, դու հենց այդպիսին ես, ինչպիսին նրանք են, դստրիկս: Եվ նույնիսկ ավելի պակաս: Արվեստը, նախքան մարդուն թևեր տալը, որպեսի նա կարողանա ճախրել ամպերից վեր, սովորաբար կտրում է նրա ոտքերը: Եվ, եթե գա այն պահը, երբ դու քեզ վեր կզգաս հասարակությունից, անմիջապես թո՛ղ բեմը: Նստիր առաջին իսկ պատահած տաքսին և գնա Փարիզի արվարձանները: Դրանք ինձ շատ լավ ծանոթ են: Դու այնտեղ կտեսնես շատ պարուհիների, այնպիսիններին, ինչպիսին դու ես, նույնիսկ ավելի գեղեցիկները, ավելի նազելիները, ավելի հպարտները, քան դու ես: Քո թատրոնի լուսարձակների կուրացուցիչ լույսերը այնտեղ չկան: Նրանց լուսարձակը լուսինն է:

Նայի՛ր, ուշադի՛ր նայիր: Չի՞ թվում քեզ արդյոք, որ նրանք քեզանից ավելի լավ են պարում: Խոստովանի՛ր, խոստովանի՛ր, աղջիկս: Միշտ էլ կգտնվի մեկը, որ քեզանից լավ կպարի և քեզանից լավ կխաղա: Եվ հիշիր, Չարլիի ընտանիքում չի եղել այնքան անտաշ մեկը, որ հայհոյեր կառապանին կամ ծաղրեր Սենայի ափին նստած աղքատին:

Ես պիտի մեռնեմ, բայց դու պիտի ապրես… Ես ուզում եմ, որ դու երբեք չիմանայիր` ինչ բան է աղքատությունը:

Այս նամակի հետ քեզ ուղարկում եմ չլրացված դրամական չեկ, որպեսզի դու կարողանաս ծախսել այնքան, որքան ցանկանում ես: Բայց երբ ծախսես երկու ֆրանկ, մի՛ մոռացիր հիշեցնել քեզ, որ երրորդը քոնը չէ, նա պետք է պատկանի այն անծանոթին, որն ունի դրա կարիքը: Իսկ դու հեշտությամբ կգտնես այդպիսի մեկին: Ես քեզ հետ խոսում եմ փողի մասին, որովհետև գիտեմ նրա դիվային ուժը: Գիտես, ես շատ ժամանակ եմ անցկացրել կրկեսում և միշտ երկյուղ եմ զգացել լարախաղացների համար: Բայց պետք է քեզ, աղջիկս, ասեմ մի ճշմարտություն. Մարդիկ գետնի վրա ավելի’ անհաստատ են, քան լարախաղացները` երերուն լարի վրա: Գուցե կարող է պատահել այս երեկո քեզ կուրացնի մի թանկագին ադամանդի փայլը, հենց դա էլ կլինի քո անհուսալի պարանը, և քո անկումն անխուսափելի է: Կարող է պատահել մի գեղեցիկ օր գերվես ինչ-որ արքայազնի գեղեցկությամբ, այդ պահին դու կդառնաս մի անփորձ լարախաղաց, իսկ անփորձները միշտ ընկնում են: Մի վաճառիր սիրտդ ոսկով ու զարդարանքներով, գիտցիր, որ ամենամեծ ադամանդը արևն է: Բարեբախտաբար նա լուսավորում է բոլորին: Եվ երբ, մի գեղեցիկ օր, սիրահարվես մեկն ու մեկին, ապա նվիրվիր նրան մինչև վերջ: Ես ասել եմ մորդ, որպեսզի նա այդ մասին գրի քեզ: Նա սերը ավելի լավ գիտի, քան ես, նրան ավելի վայել է խոսել այդ մասին…

Քո աշխատանքը շատ ծանր է, ես գիտեմ, քո մարմինը ծածկված է մի կտոր մետաքսով: Հանուն արվեստի կարելի է հայտնվել բեմի վրա նաև մերկ, բայց այնտեղից պետք է վերադառնալ հագնված և մաքրված: Ոչինչ և ոչ ոք այս աշխարհում արժանի չէ այն բանին, որպեսզի տեսնի աղջկա նույնիսկ ոտքերի եղունգները: Մերկությունը մեր ժամանակի ախտն է: Ես ծեր եմ, և իմ խոսքերը, հնարավոր է, ծիծաղելի են հնչում: Բայց, իմ կարծիքով, քո մերկ մարմինը պետք է պատկանի նրան, ով կսիրի քո մերկ հոգին: Սարսափելի ոչինչ չկա, եթե քո համոզմունքները այս հարցում տասնյակ տարիների վաղեմություն ունենան, եթե այն պատկանի անցած ժամանակին: Մ՛ի վախեցիր, այդ տասնյակ տարիները չեն ծերացնի քեզ, բայց ինչ էլ ուզում է լինի, ես ցանկանում եմ , որ դու լինես վերջինը նրանցից, ովքեր կդառնան տկլորների կղզու հպատակը:

Ես գիտեմ, որ հայրերի և որդիների միջև գնում է հավերժական մենամարտ: Ինձ հետ, իմ մտքեր հետ կռվիր, աղջիկս: Ես չեմ սիրում հնազանդ երեխաներ, և քանի դեռ աչքերիցս արցունքներ չեն կաթել այս տողերի վրա, ուզում եմ հավատալ, ծննդյան այս գիշերը հրաշալիքների գիշեր է: Ես կցանկանայի, որպեսզի հրաշք կատարվեր, որ դու իսկապես հասկանայիր այն բոլորը, ինչ ցանկացա ասել քեզ:

Չարլին արդեն ծերացել է Ջերալդինա: Վաղ թե ուշ բեմական սպիտակ մետաքսի փոխարեն ստիպված պիտի լինես սև զգեստ հագնել, որպեսզի գաս իմ գերեզմանին: Այժմ ես չեմ ուզում վշտացնել քեզ: Միայն ժամանակ առ ժամանակ նայիր հայելուն, այնտեղ դու ինձ կտեսնես: Քո երակներով իմ արյունն է հոսում: Նույնիսկ այն ժամանակ, երբ արյունը կսառչի իմ երակներում, ես կուզենայի, որ դու չմոռանաս հորդ` Չարլիին:

Ես չեմ եղել հրեշտակ, բայց որքան կարողացել եմ` ձգտել եմ լինել մարդ:

Փորձիր և դու:

Համբուրում եմ քեզ: Չարլի: